Προπάντων όχι δημοσιογράφοι!

Μετάφραση – Επιμέλεια: Βαγγέλης Μπιτσώρης

Περιγραφή

Τι σημαίνει η “επιστροφή του θρησκευτικού” στην εποχή της παγκοσμιοποιημένης τηλε-τεχνολογίας;

Σε αυτό το τολμηρό και στοχαστικό δοκίμιο, ο Ζακ Ντερριντά διερευνά τη νέα εμπλοκή της θρησκείας με την τεχνοεπιστήμη και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, με έμφαση στον ρόλο της τηλεόρασης και της εικόνας. Αντιπαραβάλλει την πολυσυζητημένη «επιστροφή του θρησκευτικού» όχι με μια αναβίωση παλιών μορφών πίστης, αλλά με την ανάδυση μιας νέας σχέσης του ιερού με τα μιντιακά συστήματα και τη δημόσια σφαίρα.

Ξεκινώντας από την τηλεοπτική αναπαράσταση της «Θυσίας του Ισαάκ», ο Ντερριντά στοχάζεται πάνω στην έννοια του θρησκευτικού μυστικού, τη δύναμη της σιωπής και τον μετασχηματισμό τους σε είδηση, δηλαδή σε μιντιακό γεγονός. Σκιαγραφεί πώς η σύγχρονη θρησκευτικότητα όχι μόνο δεν εξαφανίζεται, αλλά μετασχηματίζεται και επανεμφανίζεται με νέους όρους —ως εικόνα, ως αφήγηση, ως μήνυμα σε κοινή θέα.

Ένα κείμενο-κλειδί για όποιον/όποια θέλει να κατανοήσει τις αμφίσημες μορφές της πίστης και του Ιερού στη μετανεωτερική εποχή της παγκόσμιας διαμεσολάβησης και του τεχνολογικού θεάματος.

“Στα ανά χείρας κείμενο ο Zακ Ντερριντά πραγματεύεται τη σύγχρονη εμπλοκή της θρησκείας με την τεχνο-επιστήμη εν γένει και ειδικότερα με τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, με πρωτοκαθεδρία την τηλεόραση. Kατ’ αρχάς διακρίνει την περιώνυμη «επιστροφή του θρησκευτικού» από την «επιστροφή των θρησκειών», απορρίπτοντας συγχρόνως την έννοια της επιστροφής. Αυτή δεν είναι επάνοδος, γιατί αφ’ ενός το θρησκευτικό και οι θρησκείες δεν είχαν εξαφανιστεί αλλά απλώς είχαν υποχωρήσει (ακόμη και υπό την καταπίεση αντιθρησκευτικών πολιτικών καθεστώτων), αφ’ ετέρου η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη τηλε-τεχνολογία είναι καινοφανέστατη αλλά και άμεσα συνδεδεμένη με τη θρησκεία, η οποία προσφεύγει σε αυτήν και ως εκ τούτου δημοσιοποιείται ευρύτατα.

Αυτήν ακριβώς την τηλεοπτική διαμεσολάβηση στη σχέση του ενικού ατόμου με τον ενικό υπερβατικό Θεό καταγγέλλει ο Ντερριντά προσφεύγοντας στο παράδειγμα της «Θυσίας του Ισαάκ», κατά την οποία ο Αβραάμ δεν κοινοποιεί το μυστικό της συμφωνίας του με τον Θεό, ο οποίος τον διατάσσει να φονεύσει τον μονάκριβο υιό του, και επομένως σιωπά. Αυτό ακριβώς δηλώνει ο τίτλος του βιβλίου: να μην υπάρχει κανένας τρίτος στη σχέση του ενικού ατόμου αλλά και των ανθρώπων με ό,τι ονομάζεται κατά γράμμα ή εκλαμβάνεται μεταφορικά ως Θεός. Αυτή η σχέση είναι κρυφή, μυστική, δεν πρέπει νααποτελεί είδηση (μιντιακή, δημοσιογραφική, ψυχαναλυτική,εξομολογητική). Aποτελεί είδηση (μιντιακή, δημοσιογραφική, ψυχαναλυτική, εξομολογητική).”

Βιογραφικό

O Ζακ Ντερριντά γεννήθηκε στις 15 Ιουλίου 1930 στο Ελ-Μπιάρ, κοντά στο Αλγέρι, και πέθανε στις 9 Οκτωβρίου 2004 στο Παρίσι. Το 1949 έρχεται στη Γαλλία και σπουδάζει φιλοσοφία στην École normale supérieure. To 1960-1964 διδάσκει αρχικά στη Σορβόννη, εν συνεχεία στην École normale supérieure (1964-1984) και τέλος στην École des hautes études en sciences sociales (1984-2004). Πρωτοστάτησε στην ίδρυση του μη πανεπιστημιακού εκπαιδευτικού ιδρύματος Collège international de philosophie (1983).

Το 1967 δημοσιεύονται τα βιβλία του α) Η γραφή και η διαφορά· β) Η φωνή και το φαινόμενο· γ) Περί γραμματολογίας, με τα οποία συγκροτείται το φιλοσοφικό ρεύμα της αποδόμησης (déconstruction). Eδώ καταγράφονται τα κάτωθι κείμενα, καθ’ ότι έχουν αμεσότερη σχέση με τη θεματική του Προπάντων, όχι δημοσιογράφοι: «Comment ne pas parler. Dénégations» (στο Psyché. Inventions de l’autre, 1987), Sauf le nom (1993), Passions (1993), Χώρα (1993), «Πίστη και γνώση» (στο H θρησκεία, μαζί με τον Gianni Vattimo κ.ά, 1996), Υπερηχογραφήματα της τηλεόρασης (μαζί με τον Bernard Stiegler, 1996), Αpories (1996),Θάνατον διδόναι (1999), Chaque fois unique, la fin du monde (2003), Πέραν του κοσμοπολιτισμού (2003), Μαθαίνοντας να ζεις εν τέλει (2005), «En composant “Circonfession”» (στο Jacques Derrida – Saint Augustin, Des confessions, 2007), Le dernier des juifs (2014), Le goût du secret. Entretiens 1993-1995 (με τον Maurizio Ferraris,2018), La vie la mort (2019), Répondre — du secret. Séminaire (1991-1992) (2024).